-
1 ил
I сущ.1) страна́, госуда́рствосовет иле — сове́тская страна́
капитализм илләре — стра́ны капитали́зма
бөтен ил буенча — по всей стране́
2) ро́дина, оте́чествоил сакчысы — защи́тник ро́дины
ил язмышы — судьба́ ро́дины
илнең төтене дә тәмле — (погов.) и дым оте́чества сла́док
3) крайтуган илдә булып кайту — побыва́ть в родно́м краю́
чит илләрдән — из чужи́х краёв
4)а) наро́д, лю́ди; населе́ниеүз кадерен белмәгән ил кадерен белмәс — (посл.) кто не уме́ет цени́ть себя́, тот не оце́нит и наро́д; кто себя́ не уважа́ет, не бу́дет уважа́ть и люде́й
б) мир, о́бщество || мирско́йил белән — всем ми́ром (о́бществом)
ил белән килгән бәла авыр булмый — (погов.) с ми́ром и беда́ не убы́ток
ил төкерсә күл булыр — (посл.) с ми́ру по ни́тке - ни́щему кафта́н (букв. е́сли плю́нет наро́д, то образу́ется о́зеро)
ил гадәтенчә — по морско́му обы́чаю
5) диал. дере́вня, селе́ние, село́ || се́льскийЧуар иле — дере́вня Чури́лино
Таузар иле — Тауза́рово
сез үзегез кайсы илнеке? — Вы са́ми из како́й дере́вни бу́дете?
ил җире — се́льская ме́стность
••ил авызы — людска́я молва́
ил авызына иләк капламассың — на чужо́й рото́к не наки́нешь плато́к
ил агасы (карты) — аксака́л, ста́рец
ил гизү — путеше́ствовать, стра́нствовать
илдә бер (кеше) — уважа́емый челове́к
ил дөресенчә — уст. по наро́дному обы́чаю
ил козгыны — бран.; см. ил корткычы
ил өстендә иләмән йомыркасы — люби́мец наро́да
ил өстендә туену — жить за счёт о́бщества
- ил башыил фетнәсе — бран. интрига́н, смутья́н, скандали́ст
- ил корткычы II сущ.; разг.рой || ро́йный; см. тж. күчкорт иле — пчели́ный рой
- ил аерукорт күчсә, иле белән — (погов.) пчёлы отделя́ются вме́сте с ро́ем
- ил анасы
- ил җыю
- ил тубалы••ил булып — ку́чей, гурьбо́й
-
2 чит
I сущ.1) край, закра́ина, кро́мка; поля́; см. тж. кырыйяулык читен бөгү — подруба́ть края́ платка́
такта чите — кро́мка доски́
күк чите — край не́ба; горизо́нт, небоскло́н
түбә чите — закра́ина кры́ши
эшләпә чите — поля́ шля́пы
2) (декорати́вная) поло́ска, кайма́, каёмка, каёмочказәңгәр чит сызылган ваза — ва́за с си́ней поло́ской
телле-телле шәл чите — фесто́нчатая кайма́ ша́ли
пәрдә кырыйларына чит тоту — подши́ть каёмкой края́ занаве́ски
3) край, окра́инашәһәр чите — окра́ина го́рода
авыл читендә — на краю́ дере́вни
4) опу́шка ( леса)5) обо́чина ( дороги)6) в косв. п. сторона́читтә басып тору — стоя́ть на стороне́
читкә китү — отойти́ в сто́рону
читтән карап тору — смотре́ть со стороны́
читтә булу — быть в стороне́ (на отлёте)
•- читтән торып укучы••читкә китү — избежа́ть ( разговора), уклони́ться, отклони́ться, отвлека́ться/отвле́чься ( от темы)
читкә кую (куеп тору) — отложи́ть (разговор, дело, вопрос)
читкә тибү (тибәрү) — перен. отстрани́ть, отдаля́ть; см. тж. читкә кагу 2)
читкә чәчү — расска́зывать, передава́ть чужи́м, раскрыва́ть, де́лать изве́стным, обнаро́довать (весть, секрет)
читтә калдыру (калдырып тору) — оставля́ть/оста́вить в стороне́, отстраня́ть/отстрани́ть от чего-л.
- читкә кагучиттән караганда — при наблюде́нии, при взгля́де со стороны́
- читкә керү
- читкә тайпылу
- читкә чыгу
- читтә калу II прил.1) чужо́й, неродно́й, не свой, посторо́нний, при́шлыйбарысы да үзебезнеке, чит кеше берәү дә юк — все свои́, посторо́нних (чужи́х) никого́ нет
2) чужо́й, друго́й, ино́й, посторо́ннийчит авылдан — из друго́й дере́вни
көтүгә чит мал ияргән — к ста́ду приста́ла чужа́я скоти́на
чит гадәтләр — чужи́е обря́ды
3) чу́ждый, несво́йственный, чужеро́дный, посторо́нний, нехаракте́рныйчит элементлар — чу́ждые элеме́нты
талантына чит рольләр — ро́ли, чу́ждые его́ тала́нту
4) в знач. косв. п. чужа́я сторона́, чужо́й кра́й, чужби́начиткә китү — уе́хать на чужби́ну
читтә йөрү — броди́ть на чужби́не
читтән кайту — верну́ться из чужи́х краёв
•- чит ил- чит ил кешесе
- чит илдән кертелгән
- чит илдән кертү
- Чит ил эшләре министрлыгы
- чит илгә чыгару
- читкә чыгару
- чит тел••чит итмәү — не счита́ть чужи́м
чит күрү — см. чит итеп карау
- чит итүчиткә китү — отто́к
- чит күз III сущ.; уст.си́тец
См. также в других словарях:
төтен — и. 1. Берәр нәрсә янганда аксыл зәңгәр, каралҗым һ. б. төстәге газ булып һавага чыга, күтәрелә торган бик вак каты кисәкчекләр җыелмасы 2. Сизелер сизелмәс кенә күренә торган җиңелчә газ 3. Элекке заманда авылдагы йортларның, хуҗалыкларның санын… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
халык — 1. Нин. б. илдә, дәүләттә яшәүче кешеләр. с. Бөтен илгә, дәүләткә караган халык хуҗалыгы 2. Милләт 3. Илдә яшәүчеләрнең төп өлешен тәшкил итүче хезмәт иясе массасы халык җилкәсен кимерү. с. Шул массаның рухына, культурасына, дөньяга карашына туры … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җирдәш — сир. 1. Туып үскән җирләре бер булган, бер як кешесе; якташ. Ватандаш, илдәш 2. Чәчүлек җирләре, иген басулары бер, уртак яки янәшә булган, ызандаш кеше … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чайкалу — (ЧАЙКАЛДЫРУ) – 1. (Чайкау) 2. Су, җил һ. б. тәэсирендә бер яктан икенче якка яки югарыдан түбәнгә селкенү. сөйл. Җилфердәү 2. (Җилдән) тибрәнү, дулкынлану (диңгез, иген басуы һ. б.). Кузгалып кую, хәрәкәткә килү (берәр төркем тур.) 3. диал.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
падиша — 1. Илдә хөкүмәт һәм гаскәр башлыгы булып саналган, чикләнмәгән хакимлеккә ия булган кеше, монарх. Мәскәү дәүләтендәге һәм соңрак Россия империясендәге монарх 2. күч. Билгеле бер урында, җәмгыятьтә, мохиттә төп көч һәм хөкемдар булып торучы шәхес… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
падишаһ — 1. Илдә хөкүмәт һәм гаскәр башлыгы булып саналган, чикләнмәгән хакимлеккә ия булган кеше, монарх. Мәскәү дәүләтендәге һәм соңрак Россия империясендәге монарх 2. күч. Билгеле бер урында, җәмгыятьтә, мохиттә төп көч һәм хөкемдар булып торучы шәхес… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
патша — 1. Илдә хөкүмәт һәм гаскәр башлыгы булып саналган, чикләнмәгән хакимлеккә ия булган кеше, монарх. Мәскәү дәүләтендәге һәм соңрак Россия империясендәге монарх 2. күч. Билгеле бер урында, җәмгыятьтә, мохиттә төп көч һәм хөкемдар булып торучы шәхес… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
